Επιστολή του Πάτρικ Λη Φέρμορ στους Κρητικούς

(από το http://www.illmetbymoonlight.info/paddy-s-letter-to-the-cretans.html )

Πάτρικ Λη Φέρμορ («Μιχάλης»)
Καρδαμύλη
Ελλάδα

Προς: Όλους τους παλιούς μου φίλους και συμπολεμιστές στην Κρήτη

1. Αυτή η ομάδα Κρητικών και Βρετανών λατρών της περιπέτειας (Chris Paul, Alun Davies, Mike Wright, John Ellis Roberts, Νίκος Τρουλάκης, Tim Todd, Γιάννης Σαματάς και άλλοι) ήρθαν στην Κρήτη με ρητό σκοπό να επαναλάβουν τη διαδρομή της αγγλο-κρητικής ομάδας που απήγαγε τον Στρατηγό Κράιπε τον Απρίλη του 1944.

2. Η ομάδα θα έρθει με βάρκα και θα αποβιβαστεί κοντά στον Τσούτσουρο, και θα ακολουθήσει την ίδια διαδρομή που ακολούθησε η μικρή μας ομάδα πριν τόσα χρόνια. Καθοδόν θα προσπαθήσουν να εντοπίσουν τα σημεία όπου μείναμε και τις οικογένειες εκείνων που μας βοήθησαν.

3. Η αρχική μας ομάδα αποτελούταν από τον Μανόλη Πατεράκη από το Κουστογέρακο, τον Γιώργο Τυράκη από τον Φουρφουρά, τον William Stanley Moss και εμένα. Αποβιβαστήκαμε στην παραλία κοντά στον Τσούτσουρο. Εκεί μας προστάτεψε ο Βασίλης Κονιός και στα Σκοινιά (όπου βρήκαμε καταφύγιο στο σπίτι του Μιχάλη) μας προφύλαξε η οικογένεια Μπουντζαλή. Στην Κασταμονίστα μάς παρείχε καταφύγιο ο Κίμων Ζωγραφάκης, ενώ στα βουνά πάνω από το χωριό ήμασταν ευγνώμονες για τα μάτια και τα αυτιά του βοσκού Σηφογιάννη και πολλών άλλων Κρητικών πατριωτών.

4. Στο Ηράκλειο ενώθηκαν με την ομάδα παλιοί και νέοι φίλοι. Ο Αντώνης Παπαλεωνίδας, Μικρασιάτης στην καταγωγή, και ο Γρηγόρης Χναράκης από το Θραψανό. Επίσης ο Μίκης Ακουμιανάκης, που έμενε δίπλα στη Βίλα Αριάδνη στην Κνωσό, και ένας νεαρός του φίλος, ο Ηλίας Αθανασάκης. Ο Παύλος Ζωγραφιστός μάς παρείχε καταφύγιο στο σπίτι και το οικόπεδό του στο Σκαλάνι, κοντά στον δρόμο προς τις Αρχάνες όπου σχεδιάζαμε να στήσουμε ενέδρα στο αυτοκίνητο του Στρατηγού. Οι αντάρτες με αρχηγό τον Αθανάσιο Μπουρτζαλή ήταν έτοιμοι μήπως χρειαστούμε υποστήριξη κατά τη διάρκεια της απαγωγής. Την τελευταία στιγμή στρατολογήσαμε και τον Νίκο Κόμη από το Θραψανό, τον Μήτσο Τζατζά από την Επισκοπή και τον Στρατή Σαβιολάκη, αστυνομικό από την Ανώπολη Σφακίων. Όταν έμαθα ότι ο παλιός μου φίλος Αντώνης Ζωϊδάκης από τον Άγιο Ιωάννη Αμαρίου ήταν κι αυτός στην περιοχή, του ζήτησα να έρθει μαζί μας.

5. Είναι γνωστή η ιστορία του πώς απηγάγαμε τον Στρατηγό Κράιπε και τον οδηγήσαμε μέσα από το Ηράκλειο με το ίδιο του το αυτοκίνητο. Όταν όμως εγκαταλείψαμε το αυτοκίνητο, η αποστολή μας έγινε όλο και πιο επικίνδυνη. Οι παραλίες γύρω απ’ τα Σακτούρια (όπου σκοπεύαμε να συναντήσουμε τη λέμβο του Βασιλικού Ναυτικού που θα μετέφερε τον Στρατηγό στην Αίγυπτο) φρουρούνταν από ισχυρές γερμανικές δυνάμεις. Τα προβλήματα επικοινωνίας πολλαπλασιάζονταν, ώστε μέχρι να φτάσουν τα μηνύματα από και προς το Κάιρο ήταν ήδη εκπρόθεσμα. Και όταν σήμανε ο συναγερμός, οι γερμανικές περίπολοι μάς έψαχναν παντού. Τώρα χρειαζόμασταν τον λαό της Κρήτης περισσότερο από ποτέ, και αυτός δεν μας απογοήτευσε ούτε μία φορά.

6. Στα Ανώγεια γνωρίζαμε την οικογένεια του θαρραλέου Στεφανογιάννη Δραμουντάνη. Είχα βαφτίσει την κόρη του τον προηγούμενο χρόνο, το ίδιο έτος που τον έπιασαν και τον σκότωσαν οι Γερμανοί. Η οικογένεια και οι φίλοι του σύντεκνού μου και ο παπα-Χαιρέτης μάς έδωσαν τρόφιμα και όση βοήθεια μπορούσαν, και μας εφοδίασαν με γρήγορους μαντατοφόρους. Στα βουνά, ο Κώστας Κεφαλογιάννης μάς οδήγησε στη σπηλιά του Μιχάλη Χυλούρη και των ανδρών του, όπου βρήκα τον σύντεκνό μου Γιώργο Δραμουντάνη.

7. Ψηλά στους ώμους του Ψηλορείτη είχαμε την προστασία του Καπετάν Πετρακογιώργη, ο οποίος μας έδωσε οδηγούς. Όταν φτάσαμε στην κοιλάδα του Αμαρίου ξέραμε ότι βρισκόμαστε μεταξύ αφοσιωμένων φίλων που μας παρείχαν τροφή, συνοδεία και προστασία. Στην Παντάνασσα μας βοήθησε η οικογένεια Ιερωνάκη και στις Καρίνες ο Σταύρος Ζουρμπάκης και η γυναίκα του, η Κυρία Ελένη. Το μιτάτο του Τζουρμποβασίλη στο Γενί έγινε το αρχηγείο μας για τρεις ημέρες, όπου μας βοήθησε ο Γιάννης Κατσιάς: οι Γερμανοί ήταν παντού και το πρόβλημα της αποβίβασης του Στρατηγού από το νησί δυσκόλευε ώρα με την ώρα. Μας βοήθησε η οικογένεια Κουτελιδάκη στο Γερακάρι, όπου βασιστήκαμε τόσες φορές στη βοήθεια και τις συμβουλές του ιατρού Αλέξανδρου Κόκονα˙ ο Μιχάλης Παττακός και ο δάσκαλος της Κοξαρέ˙ οι οικογένειες Γενεράλη και Καντσεντόνη στους Γουργούθους. Στον Πατσό μας περιποιήθηκε ο Ευθύμιος Χαροκόπος. Ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης από τα Ακτούντα και ο Γιάννης Κατσιάς από το Γενί μας βοήθησαν να βρούμε μια παραλία. Στην Πατσό μας παρείχε καταφύγιο η οικογένεια Χαροκόπου˙ στο Φωτεινού μας υποδέχτηκαν ο Σταύρος Πέρος και τα παιδιά του, καθώς και πολλά μέλη των οικογενειών Τζαγκαράκη και Αλεβιζάκη. Στις Αλωνές ευλογηθήκαμε από τη φιλία του παπα-Γιάννη και της οικογένειάς του˙ στο Βιλανδρέδο ήμασταν ευγνώμονες στον σύντεκνό μου Στάθη Λουκάκη και τον αδερφό του τον Σταύρο. Στην Ασή Γωνιά, το χωριό του φίλου μου του ακούραστου μαντατοφόρου Γιώργου Ψυχουντάκη -του οποίου το βιβλίο Ο κρητικός μαντατοφόρος περιγράφει με τόση ζωντάνια τις μέρες εκείνες- κρυφτήκαμε στη σπηλιά του Καπετάν Παπαδοπετράκη. Στο τελευταίο μέρος της διαδρομής μας, μας συνόδευσαν οι ομάδες του Καπετάν Μανόλη Γιαννά, του Καπετάν Ανδρέα Κοτσύφη και του Καπετάν Χομπίτη.

8. Είμαι σίγουρος ότι υπάρχουν πολλά άλλα ονόματα που θα έπρεπε να αναφέρω. Ο Μανόλης Πατεράκης υπολόγισε ότι κατά τη διάρκεια των 19 ημερών που διήρκεσε η διαφυγή μας με τον Στρατηγό, πρέπει να συναντήσαμε ή να είδαμε περίπου 400 άτομα. Πίστευε πως πολλοί άλλοι γνώριζαν πού ήμαστε ανά πάσα στιγμή. Κανείς όμως δεν πρόδωσε τη θέση μας στον εχθρό και ο Στρατηγός Κράιπε μεταφέρθηκε με ασφάλεια στη Αίγυπτο τη νύχτα της 14ης Μαΐου 1944.

9. Ωστόσο δεν μπορώ να ξεχάσω ότι η απαγωγή του Στρατηγού ήταν μόνο μία επιχείρηση κατά τη διάρκεια πέντε ατελείωτων ετών κατοχής και αντίστασης. Υπάρχουν τόσοι και τόσοι Κρητικοί που διακινδύνευσαν τη ζωή τους για να μας βοηθήσουν. Μεταξύ των πολλών που φυγάδευσαν συμμαχικούς στρατιώτες και τους οδήγησαν σε ασφάλεια ήταν ο Ηγούμενος Αγαθάγγελος της Ιεράς Μονής Αγίου Ιωάννη Πρέβελης˙ ο Σταμάτης Σταυρουλάκης στην Καλή Συκιά˙ ο Γιώργος Ρομπόλας από τον Πρινέ˙ Ο Συνταγματάρχης Ανδρέας Παπαδάκης από τον Βουρβουρέ˙ και οι ηρωικές οικογένειες του Νίκου και του Αντώνη Βανδουλάκη από το Βαφέ. Ο ασυρματιστής μου Απόστολος Ευαγγελάτου και ο Αντρέας Πολέντας από τις Βρύσες ήταν μεταξύ των πολλών πατριωτών που συνελήφθησαν, βασανίστηκαν και τουφεκίστηκαν στις φυλακές της Αγιάς, χωρίς να μιλήσουν.

   * * * * *
10. Καθώς ακολουθεί τη διαδρομή μας, η ομάδα που θα συναντήσετε ελπίζει να επισκεφτεί το σπίτι του Μιχάλη και την οικογένεια Μπουτζαλή στα Σκοινιά, το σπίτι του Κίμωνα Ζωγραφάκη στην Κασταμονίτσα, τη σπηλιά του Σηφογιάννη πάνω από την Κασταμονίτσα, τα πατάρια σπιτιών στο Χαράσο, και το σπιτάκι και τη σπηλιά του Παύλου Ζωγραφιστού έξω από το Σκαλάνι. Έπειτα θα προχωρήσουν με το αυτοκίνητο από το σημείο της απαγωγής κοντά στις Αρχάνες, μέσα από το Ηράκλειο και τη Χανιώπορτα και θα βγουν στην παλιά εθνικό οδό Ρεθύμνου. Θα επιχειρήσουν να ακολουθήσουν την πορεία μας πάνω στα βουνά της Κρήτης - περνώντας από το οχυρό των Ανωγείων, τη σπηλιά του Μιχάλη Ξυλούρη στους πρόποδες του Ψηλορείτη, πάνω από τον ίδιο τον Ψηλορείτη και κάτω στην Αγιά Παρασκευή, το μιτάτο ψηλά πάνω από το Γερακάρι, την πετρόχτιστη καλύβα έξω από τον Πατσό, τα δέντρα έξω από το χωριουδάκι Καλύβες όπου ήπιαμε τσικουδιά με τον Σταύρο Ζουρμπάκη και τη γυναίκα του την Κυρία Ελένη, το άλσος Σχολάρι έξω από το Φωτεινού, τη σπηλιά έξω από το Βιλανδρέδο όπου μας έκρυψαν ο Στάθης Λουκάκης και ο αδελφός του ο Σταύρος, καταλήγοντας με την μακριά πεζοπορία πάνω από τα όρη Κρυονερίτη ως την παραλία Ροδάκινου, απ’ όπου μας πήρε τελικά η λέμβος.

11. Καθώς είχα τη μεγάλη τιμή και τύχη να ηγηθώ της Επιχείρησης Κράιπε τον Απρίλιο του 1944, εκείνοι που θέλουν να ακολουθήσουν τα βήματά μας, μου έγραψαν ζητώντας να τους συμβουλεύσω. Τους είπα να κάνουν αυτό που κάναμε εμείς πριν από τόσα χρόνια: εμπιστευτείτε τους Κρητικούς. Θα σας δείξουν το δρόμο, θα σας συμβουλεύσουν και θα σας βοηθήσουν, όπως εμάς μας βοήθησαν οι παππούδες τους.

12. Μακάρι να ερχόμουν κι εγώ, αφού είμαι ο τελευταίος επιζών εκείνης της μικρής ομάδας. Ο Ηλίας Αθανασάκης πέθανε πριν από δύο χρόνια. Εγώ έκλεισα τα 93 φέτος τον Φλεβάρη. Αλλά είμαι σίγουρος ότι αυτοί οι λάτρεις της περιπέτειας θα βρουν τους απογόνους της παρέας μας, και ότι οι κάτοικοι των χωριών και των μιτάτων θα είναι εξίσου φιλόξενοι και πρόθυμοι και ψυχωμένοι, όπως ήταν οι πρόγονοί τους πριν από εξήντα χρόνια! Ξέρω ότι τα μέλη της ομάδας βρίσκονται σε επαφή με όλους εσάς, και ζηλεύω πολύ το θαυμάσιο ταξίδι που τους περιμένει.

Πάτρικ Λη Φέρμορ («Μιχάλης»)
Καρδαμύλη
Ελλάδα

Several treks to Crete, in the In the Footsteps of Heroes series, were supported by Paddy himself. Part of his support was in the form of a Letter of Introduction, in Greek, for us to show the local people who may have wondered what on earth this collection of individuals were up to. It was, as you might imagine,  like producing a magic wand and fortunately we had enough copies to leave one or two with those who helped us along the way.
Below are transcriptions of the letter in both Greek and English, which we were given, along with his own maps and his manuscript 'Abducting a General' in 2005. We were fortunate, honoured and unique in having such support. This material support was backed up, on a number of occasions, by telephone calls to Paddy to check on various matters.

Patrick Leigh Fermor ("Mixale")
Kardymili
Greece